Ổn định bộ máy, thúc đẩy phát triển: Dấu ấn 3 tháng vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Thành tựu bước đầu - dấu ấn cải cách rõ nét

Ba tháng sau khi chính thức vận hành, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã bước qua giai đoạn khởi động với nhiều kết quả rõ nét. Nếu trước đây dư luận từng lo ngại việc sắp xếp lại đơn vị hành chính có thể tạo ra khoảng trống quản lý, ảnh hưởng đến hiệu lực điều hành, thì thực tế cho thấy bộ máy mới nhanh chóng đi vào vận hành thông suốt, ổn định và hiệu quả.

Các tỉnh mới hợp nhất, hàng nghìn xã mới thành lập đã kịp thời kiện toàn tổ chức, bố trí nhân sự hợp lý, không để xảy ra gián đoạn trong cung ứng dịch vụ công hay điều hành phát triển kinh tế - xã hội. Đến nay, hơn 3.100 trung tâm hành chính công cấp xã đã đi vào hoạt động, trở thành “cửa ngõ phục vụ” trực tiếp người dân, doanh nghiệp. Ở cấp tỉnh, 32/34 địa phương đã thành lập Trung tâm phục vụ hành chính công; riêng Hà Nội và Quảng Ninh áp dụng mô hình một cấp nhưng vẫn bảo đảm thông suốt thông qua hệ thống chi nhánh và điểm tiếp nhận⁽¹⁾.

Tinh thần “không để gián đoạn, không để người dân bị bỏ lại phía sau” được quán triệt sâu rộng. Từ việc tiếp nhận hồ sơ, xử lý văn bản đến giải quyết chế độ chính sách, các cơ quan hành chính đều duy trì hoạt động liên tục, đúng quy trình, đúng thời hạn, bảo đảm quyền lợi của người dân và doanh nghiệp.

Cải cách hành chính luôn là “mạch đập” của mọi đổi mới thể chế. Sau ba tháng, toàn quốc đã xử lý hơn 7 triệu hồ sơ trực tuyến, trong đó tỷ lệ giải quyết đúng hạn đạt trên 91%(2). Con số ấy không chỉ phản ánh năng lực vận hành của bộ máy, mà còn cho thấy dịch vụ công trực tuyến đang dần trở thành thói quen thường nhật của người dân.

Nhiều địa phương chủ động ứng dụng công nghệ mới. Tại phường Cửa Nam (Hà Nội), robot trí tuệ nhân tạo được đưa vào hỗ trợ hướng dẫn thủ tục, giúp người dân tra cứu nhanh, chính xác và thân thiện hơn. Những mô hình như vậy đang dần thay đổi hình ảnh “công sở hành chính” sang “công sở phục vụ”.

Cùng với đó, các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, y tế, giáo dục bước đầu được kết nối, hình thành nền tảng cho chính phủ số và chính quyền số. Đây là bước chuyển quan trọng từ quản lý hành chính sang quản trị dựa trên dữ liệu, giúp công tác hoạch định, ra quyết định ngày càng khoa học, minh bạch và hiệu quả. Nói cách khác, chuyển đổi số đang trở thành “hạ tầng mềm” của mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, giúp bộ máy vừa tinh gọn, vừa thông minh.

Ngày 4-10-2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ban hành Công điện số 187/CĐ-TTg yêu cầu kiểm soát chặt chẽ và cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, hướng tới thực hiện dịch vụ công trực tuyến toàn trình, không phụ thuộc vào địa giới hành chính. Đây là bước đi mạnh mẽ nhằm xóa bỏ rào cản địa lý trong tiếp cận dịch vụ công, đưa tinh thần “chính quyền phục vụ” đi vào thực tế.

Theo Văn phòng Chính phủ, 25/34 địa phương đã tích hợp hơn 90% thủ tục hành chính lên Cổng Dịch vụ công quốc gia, trong đó 4 địa phương đạt 100%. Chính phủ cũng đã phê duyệt phương án cắt giảm hơn 2.000 thủ tục hành chính và hơn 2.200 điều kiện kinh doanh, tương ứng giảm 30% - 40% chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp. Những con số ấy cho thấy quyết tâm cải cách đang được cụ thể hóa bằng kết quả thực chất, đo đếm được.

Không chỉ dừng ở tinh giản bộ máy và quy trình, Chính phủ còn chú trọng hoàn thiện khung pháp lý để khơi thông nguồn lực xã hội. Ngày 3-10-2025, Nghị định số 256/2025/NĐ-CP về triển khai dự án theo loại hợp đồng Xây dựng - Chuyển giao (dự án BT) được ban hành, quy định rõ quy trình lựa chọn nhà đầu tư, giám sát chất lượng và chuyển giao công trình. Đây là cơ chế quan trọng để thúc đẩy hợp tác công - tư (PPP), huy động nguồn lực đầu tư hạ tầng, góp phần phát triển đồng bộ kinh tế - xã hội địa phương. Việc cải cách thể chế gắn với cải cách hành chính cho thấy bước tiến “hai chân” của Chính phủ: vừa tinh gọn bộ máy, vừa tạo động lực phát triển.

Sau 3 tháng vận hành, mức độ đồng thuận xã hội cao là một trong những thành công lớn nhất. Mặc dù có những thay đổi về địa giới, tổ chức, nhưng đời sống chính trị - xã hội vẫn ổn định, an ninh trật tự được giữ vững. Người dân tin tưởng vào chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, nhất là khi họ chứng kiến cải cách mang lại hiệu quả trực tiếp trong đời sống hằng ngày, từ thủ tục hành chính nhanh gọn hơn, đến cơ sở vật chất được sử dụng hiệu quả hơn.

Đáng chú ý, việc sắp xếp, sử dụng lại trụ sở, tài sản công được triển khai nghiêm túc, tiết kiệm. Nhiều cơ sở dôi dư được chuyển đổi công năng thành trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, phục vụ lợi ích cộng đồng. Không chỉ giảm chi phí ngân sách, cách làm này còn thể hiện tinh thần “làm cái mới phải tốt hơn cái cũ”, củng cố niềm tin của nhân dân vào quá trình đổi mới.

Sự thành công của mô hình không chỉ thể hiện ở cấu trúc hành chính hợp lý hơn, mà còn ở chất lượng phục vụ được nâng lên rõ rệt. Người dân tiếp cận dịch vụ nhanh hơn, minh bạch hơn; cán bộ cơ sở có điều kiện phát huy năng lực; ngân sách được sử dụng hiệu quả.

Ở tầm vĩ mô, những chuyển biến ấy góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, cải thiện môi trường đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Ở tầm vi mô, đó là những thay đổi hữu hình: một thủ tục giải quyết nhanh hơn, một công sở thân thiện hơn, một bộ máy hành chính gần gũi hơn với người dân.

Nhìn lại 3 tháng đầu có thể nói mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã chứng minh tính đúng đắn, khả thi và cần thiết của một cải cách lớn. Bộ máy không chỉ “chạy tốt”, mà còn bắt đầu “chạy nhanh” và “hướng đến người dân”, đặt nền tảng cho một nền hành chính hiện đại, kiến tạo phát triển và phục vụ nhân dân.

Những vấn đề đặt ra - yêu cầu xử lý quyết liệt

Nếu những thành tựu bước đầu khẳng định tính đúng đắn của mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, thì những hạn chế, vướng mắc đang tồn tại lại cho thấy tính phức tạp, khó khăn của tiến trình cải cách. Ba tháng triển khai chỉ là “chặng khởi động”, nhưng cũng đủ để chỉ ra một loạt điểm nghẽn cần sớm được tháo gỡ. Đây không chỉ là yêu cầu cấp bách, mà còn là thước đo cho tính bền vững và khả năng đi vào thực chất của cải cách.

Một là, hạ tầng và nguồn lực chưa đồng bộ.

Trước hết, vấn đề hạ tầng cơ sở và nguồn lực tài chính bộc lộ nhiều bất cập. Số liệu cho thấy, hiện còn hơn 16.000 cơ sở nhà đất chưa được sắp xếp, quản lý, gây lãng phí và khó kiểm soát(3). Ở nhiều xã, việc thiếu phương tiện đi lại, đặc biệt là ô tô phục vụ công vụ, đã cản trở trực tiếp tới hoạt động quản lý, kiểm tra cơ sở. Không ít đơn vị vẫn chưa đủ bộ phận tài vụ, dẫn đến tình trạng chậm trễ trong chi trả lương và kinh phí hoạt động.

Hạ tầng công nghệ thông tin, yếu tố được coi là “xương sống” của chính quyền số, cũng chưa đáp ứng được yêu cầu. Nhiều địa phương phản ánh tình trạng đường truyền yếu, phần mềm thiếu đồng bộ, dữ liệu không liên thông. Khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đặt trọng tâm vào chuyển đổi số và dịch vụ công trực tuyến, sự chắp vá này có nguy cơ trở thành “điểm nghẽn” cản trở toàn bộ tiến trình.

Cấp xã phải gánh khối lượng công việc lớn hơn sau khi bỏ cấp huyện. Nếu không có cơ chế điều chỉnh ngân sách kịp thời, nhiều xã sẽ rơi vào thế “thiếu cả tiền lẫn công cụ”, khó thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được phân cấp.

Hai là, nhân lực vừa thiếu, vừa yếu.

Bên cạnh hạ tầng, vấn đề nhân sự tiếp tục là “nút thắt” lớn. Thực tế cho thấy tình trạng nơi thừa, nơi thiếu cán bộ vẫn tồn tại. Một số xã đông dân, phát triển kinh tế - xã hội mạnh, công việc nhiều nhưng biên chế không đủ; một số xã thừa cán bộ, dẫn đến lãng phí nhân lực.

Đáng chú ý, chất lượng cán bộ chưa đồng đều. Nhiều công chức còn hạn chế về năng lực quản lý, kiến thức pháp lý, chuyển đổi số và khả năng kiến tạo. Trong bối cảnh mô hình mới đòi hỏi tư duy phục vụ thay cho tư duy quản lý thụ động, sự tụt hậu về kỹ năng này càng trở thành lực cản lớn.

Chính sách đối với cán bộ nghỉ việc, nghỉ hưu trước tuổi triển khai chưa kịp thời. Sự chậm trễ không chỉ gây bức xúc trong đội ngũ cán bộ, công chức, mà đã ảnh hưởng đến kỳ vọng của xã hội đối với quyết tâm cải cách.

Ba là, thể chế pháp lý chưa đầy đủ.

Một mô hình quản trị mới không thể vận hành trơn tru nếu thiếu nền tảng pháp lý đồng bộ. Thế nhưng, nhiều văn bản hướng dẫn vẫn ban hành chậm, nhất là trong các lĩnh vực then chốt, như tài chính, kế toán, đất đai, giáo dục. Hệ quả là do tình trạng “chờ văn bản” nên địa phương có việc cần làm nhưng không dám triển khai vì sợ vượt thẩm quyền, sai quy định.

Hệ thống pháp luật có nội dung còn chồng chéo, nhiều nhiệm vụ phân cấp, phân quyền chưa rõ. Cán bộ cơ sở bị đặt trong tình thế bị động, làm thì sợ sai, không làm thì ách tắc. Điều này đi ngược lại tinh thần “trao quyền để chủ động”, làm suy giảm hiệu lực của chính quyền địa phương 2 cấp.

Bốn là, dịch vụ công trực tuyến hoạt động chưa trơn tru.

Một trong những mục tiêu lớn của cải cách là đưa dịch vụ công đến gần người dân hơn, thông qua nền tảng số. Tuy nhiên, thực tế cho thấy dịch vụ công trực tuyến hoạt động vẫn chưa trơn tru. Một số thủ tục liên thông, như đất đai, hộ tịch, xây dựng, bảo hiểm… vẫn phức tạp, chưa được xử lý theo cơ chế phi địa giới. Người dân ở một số địa phương vẫn phải đi lại nhiều lần, kéo dài thời gian xử lý.

Ở vùng nông thôn, miền núi, việc tiếp cận dịch vụ công trực tuyến còn khó khăn. Nhiều người dân chưa quen sử dụng công nghệ, trong khi hạ tầng viễn thông hạn chế. Hệ quả chưa xóa bỏ triệt để được “cò giấy tờ”, lợi dụng sự bỡ ngỡ của người dân để trục lợi, làm xói mòn mục tiêu minh bạch và công bằng của cải cách.

Nghị quyết số 303/NQ-CP và yêu cầu hành động ngay

Sau giai đoạn khởi động với nhiều thành tựu lẫn thách thức, ngày 3-10-2025, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 303/NQ-CP “Về giải pháp thực hiện hiệu quả chính quyền địa phương 2 cấp theo Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư”.

Theo đó, một loạt nhiệm vụ cấp bách được đưa ra với thời hạn cụ thể: 1- Hoàn thành chi trả chế độ, chính sách cho cán bộ nghỉ việc trước ngày 10-10-2025. Đây là yêu cầu vừa mang tính nhân văn, vừa là giải pháp để tháo gỡ những bức xúc đang tồn đọng, củng cố niềm tin của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức vào tiến trình cải cách. 2- Bộ Nội vụ phải khẩn trương rà soát, đánh giá chất lượng đội ngũ cán bộ. Những người không đáp ứng yêu cầu cần giải quyết cho nghỉ theo chế độ, tránh tình trạng “giữ người nhưng không giữ việc”. Đồng thời, phải bố trí, đào tạo nhân sự thay thế để không làm gián đoạn công việc. 3- Bộ Tài chính được giao xử lý dứt điểm tình trạng nhiều xã chưa có kế toán trưởng, chưa mở tài khoản kho bạc; đẩy nhanh sắp xếp, khai thác hiệu quả hàng chục nghìn cơ sở nhà, đất dôi dư sau sáp nhập. Đây là khâu đột phá để giải quyết tình trạng ách tắc tài chính và lãng phí tài sản công. 4- Các bộ, ngành phải trực tiếp kiểm tra, giám sát tiến độ ở cơ sở, chịu trách nhiệm trước Chính phủ và Nhân dân. Điều này phản ánh rõ quan điểm: trách nhiệm không chỉ dừng ở văn bản chỉ đạo, mà phải được cụ thể hóa bằng hành động đến tận cơ sở.

Trước đó, phát biểu tại phiên họp Chính phủ ngày 1-10-2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh những thông điệp mạnh mẽ, khẳng định sự chuyển đổi căn bản trong tư duy điều hành. Trước hết, Thủ tướng yêu cầu không được để tình trạng “chờ văn bản” làm đình trệ bộ máy. Cấp cơ sở phải chủ động, sáng tạo, xử lý công việc dựa trên tinh thần phục vụ nhân dân, thay vì thụ động chờ chỉ đạo. Thông điệp của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng tiếp nối tinh thần chỉ đạo xuyên suốt từ đầu nhiệm kỳ: “Khó khăn, vướng đến đâu, tháo gỡ ngay đến đó; 6 rõ: rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ thời hạn, rõ sản phẩm”. Đây là “kim chỉ nam” để chuyển đổi từ một nền hành chính nặng về quản lý, sang một nền hành chính kiến tạo, phục vụ và hành động.

Trên nền tảng Nghị quyết số 303/NQ-CP và chỉ đạo của Thủ tướng Phạm Minh Chính, Chính phủ đã xác định các nhóm nhiệm vụ trọng tâm, vừa mang tính cấp bách để giải quyết ngay, vừa có tầm chiến lược để bảo đảm tính bền vững của cải cách.

Một là, hoàn thiện thể chế, pháp luật. Cần khẩn trương rà soát, sửa đổi những nghị định, thông tư còn chồng chéo, đặc biệt trong các lĩnh vực tài chính, đất đai, xây dựng, giáo dục - những lĩnh vực liên quan trực tiếp đến đời sống người dân.

Hai là, kiện toàn đội ngũ cán bộ. Đây là khâu then chốt quyết định sự thành/bại của cải cách. Chính phủ kiên định chủ trương cơ cấu lại đội ngũ, tinh giản những người không đáp ứng yêu cầu, đồng thời tập trung đào tạo, bồi dưỡng mạnh mẽ kỹ năng số, kỹ năng quản lý hiện đại cho công chức cấp xã. Một nền hành chính hiện đại không thể dựa trên con người cũ với tư duy cũ.

Ba là, bảo đảm nguồn lực đi đôi với phân cấp, phân quyền. Chính phủ phải thiết kế cơ chế ngân sách linh hoạt, tạo điều kiện cho cấp xã thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo chức năng, nhiệm vụ mới.

Bốn là, đầu tư hạ tầng số. Đây là “điều kiện sống còn” của mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Việc kết nối liên thông cơ sở dữ liệu, xử lý triệt để các “điểm lõm” sóng, chuẩn hóa phần mềm quản lý phải được ưu tiên hàng đầu.

Năm là, tạo đồng thuận xã hội. Cải cách chỉ thành công khi người dân thực sự thấy tiện ích. Vì vậy, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hướng dẫn để người dân quen với dịch vụ công trực tuyến, đặc biệt ở vùng nông thôn.

Sáu là, kiểm tra, giám sát thường xuyên. Chính phủ đã khẳng định sẽ duy trì họp hằng tuần, kiểm tra liên tục, xác định rõ trách nhiệm từng bộ trưởng, từng địa phương, gắn kết quả công việc với trách nhiệm cá nhân. Đây là cơ chế bảo đảm cải cách không bị “chùng xuống”, mà luôn duy trì động lực tiến về phía trước.

Có thể khẳng định, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã cho thấy sự khởi đầu tích cực. Với quyết tâm chính trị đã thể hiện và sự đồng lòng của nhân dân, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp sẽ là cơ sở để trở thành động lực cải cách lâu dài, góp phần xây dựng nền hành chính hiện đại, minh bạch và vì dân./.

--------------------------

(1) Xem: Hà Giang: “Hiện đại hóa nền hành chính để phụng sự nhân dân”, Thời báo VTV, ngày 2-9-2025

(2) Xem: Thanh Giang: “Quyết liệt tháo gỡ mọi khó khăn, vận hành chính quyền địa phương 2 cấp thông suốt”, Báo Nhân Dân điện tử, ngày 1-10-2025.