Về thực hiện mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố trong chính quyền địa phương 2 cấp

Kết quả từ thực tiễn

Mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố đến nay đã có nhiều địa phương thực hiện. Trung ương và các địa phương chưa tổng kết, đánh giá đầy đủ, hệ thống. Tuy nhiên, nhiều ưu điểm của mô hình này đã thấy rõ: Việc triển khai chủ trương, nghị quyết, kế hoạch công tác của Đảng, chính quyền nhanh chóng, kịp thời, bớt được thời gian hội họp qua các tầng nấc trung gian. Sau khi xã, phường triển khai công việc, các đồng chí bí thư chi bộ chỉ cần thống nhất lại trong cấp ủy có thể triển khai ngay nhiệm vụ đến các chi bộ thôn, bản, tổ dân phố, tổ chức chính trị - xã hội. Do trưởng thôn, bản, tổ dân phố phải triển khai nhiều công việc trực tiếp với người dân nên thực hiện mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố giúp cho trưởng thôn, bản, tổ dân phố cũng như bí thư chi bộ nắm chắc được tình hình, tâm tư, nguyện vọng của cán bộ, đảng viên và nhân dân trực tiếp, nhanh chóng và đầy đủ. Mô hình này đã tạo thêm niềm tin và được sự ủng hộ, đồng thuận cao của đông đảo cán bộ, đảng viên và nhân dân.

Tuy nhiên, thực hiện mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố không phải không có những khó khăn, vướng mắc. Theo thống kê của Vụ Chính quyền địa phương (Bộ Nội vụ), tính đến cuối năm 2021 nước ta có 90.508 thôn, bản, tổ dân phố (trong đó có 69.580 thôn và 20.928 tổ dân phố); số cán bộ hoạt động không chuyên trách là 297.844 người, trung bình 3,3 người/thôn, bản, tổ dân phố. Đây là lực lượng đông đảo nhưng số cán bộ đảm nhận được cả vai trò bí thư chi bộ và trưởng thôn, bản, tổ dân phố chưa nhiều. Thực tế cho thấy, việc cán bộ phải gánh vác cùng lúc cả hai “vai” sẽ có nhiều áp lực do khối lượng công việc lớn; nhiều vụ việc “không tên” cần người đứng đầu khu dân cư quan tâm xử lý, giải quyết. Điều đó đòi hỏi bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố ngoài nắm chắc nghị quyết, chủ trương của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước, kế hoạch công tác của đảng ủy, chính quyền địa phương, phải có trình độ, kiến thức về nhiều lĩnh vực; có kinh nghiệm thực tiễn và khả năng xử lý “tình huống”; có khả năng điều hành sinh hoạt chi bộ, cuộc họp thôn, bản, tổ dân phố để phát huy tốt nhất sự đóng góp của đảng viên và nhân dân... Chưa kể, muốn làm tốt vai trò bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố, cán bộ phải có đủ sức khỏe, thời gian, biết sắp xếp công việc, cân đối giữa việc chung - riêng.

Kỷ nguyên mới, yêu cầu mới

Kết luận số 137-KL/TW, ngày 28-3-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng “Về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp” quy định: Kết thúc việc sử dụng người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; giao chính quyền địa phương xem xét, có thể sắp xếp người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ tham gia công tác tại thôn, tổ dân phố và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ không bố trí công tác theo quy định. Trước yêu cầu cao của việc sắp xếp bộ máy gắn với triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, số lượng thôn, bản, tổ dân phố sẽ giảm. Báo cáo Chính phủ về tình hình thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính các cấp và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết: số người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã trong cả nước khi kết thúc hoạt động từ ngày 1-8-2025 sẽ là 120.500 người. Có thể một số cán bộ nói trên sẽ được tăng cường về cho các thôn, bản, tổ dân phố. Cùng với đội ngũ cán bộ hiện có, đây là nguồn lực rất quan trọng của khu dân cư, tổ dân phố.

Yêu cầu và mục tiêu đặt ra của việc tinh giản bộ máy là phải giảm số lượng thôn, bản, tổ dân phố, đồng thời giảm cả số lượng đội ngũ cán bộ, giảm chi ngân sách; nhưng vẫn phải bảo đảm phát huy được nguồn lực cũng như hiệu lực, hiệu quả của bộ máy mới. Tuy nhiên, việc tìm được nhân sự vừa đảm nhận tốt vai trò bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố trong số cán bộ dôi dư cũng như số cán bộ hiện có là điều không dễ. Số cán bộ không chuyên trách ở xã, phường dôi dư có thể có ưu thế về trình độ, năng lực, tuổi đời, sức khỏe, nhưng do không phải là người tại chỗ nên khó sâu sát để nắm được tình hình khu dân cư, tâm tư tình cảm của người dân cũng như thực trạng chi bộ và đội ngũ đảng viên. Chưa kể tình trạng “trăm dâu đổ đầu tằm”, công việc ở khu dân cư nhiều, thường xuyên phát sinh các công việc cần xử lý, nếu không phải là người sinh sống tại chỗ sẽ gặp khó khăn trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ.

Việc một số địa phương triển khai đồng loạt để bảo đảm tỷ lệ 100% số bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố chưa hẳn đã là cách làm mang lại hiệu quả cao, dù chưa có nghiên cứu, tổng kết, đánh giá đúng, chính xác về mô hình. Để bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ trong cơ cấu bộ máy đã tinh gọn, kết nối, liên thông với chính quyền địa phương 2 cấp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, điều kiện. Bên cạnh nhận thức, trình độ, năng lực của nhân sự được lựa chọn, bố trí làm bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố, cần tính đến việc tổ chức, sắp xếp bộ máy thôn, bản, tổ dân phố mới hợp lý, sao cho người được giao nhiệm vụ có thể quản lý, kiểm soát, phát huy được vai trò đảm nhận. Tại Tọa đàm khoa học “Mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố - Thực trạng và giải pháp” do Ban Tổ chức Trung ương chủ trì tổ chức ngày 31-5-2025 vừa qua, ý kiến được số đông đại biểu tán thành là đối với khu vực đô thị có mật độ dân cư đông như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, dân cư biến động thường xuyên, liên tục cùng với số người thuê trọ, làm việc tại các công ty, cửa hàng trên địa bàn khu dân cư lớn, cơ cấu tổ dân phố trong khoảng 300 hộ gia đình và chi bộ tối đa 200 đảng viên không nên bố trí bí thư chi bộ đồng thời là tổ trưởng dân phố.... Đó là chưa kể có địa bàn phù hợp bí thư chi bộ mới có thể bao quát, nắm được tình hình thực tế, tiếp nhận thông tin, nắm chắc số đảng viên đang công tác thường xuyên giữ mối liên hệ với tổ chức đảng và nhân dân nơi cư trú để đánh giá, nhận xét hằng năm sát thực.

Bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp đã chính thức hoạt động trên phạm vi cả nước với yêu cầu nhiệm vụ cao, nhằm đáp ứng tình hình phát triển mới của đất nước. Bộ máy đó hoàn thành tốt hay không tốt nhiệm vụ phụ thuộc nhiều ở việc tổ chức thôn, bản, tổ dân phố với đội ngũ cán bộ không chuyên trách gần dân, sát dân.

Thôn, bản, tổ dân phố không phải là một cấp hành chính mà là tổ chức tự quản của một cộng đồng dân cư có chung địa bàn. Tuy nhiên, là tổ chức tự quản không có nghĩa có thể tổ chức theo ý muốn chủ quan của mỗi địa phương, mà cần có những nguyên tắc, tiêu chí nhất định. Việc bố trí cơ cấu thôn, bản, tổ dân phố và chi bộ to hay nhỏ, ít hay đông dân cư, đảng viên phải căn cứ vào thực tế địa bàn, dân cư cụ thể, cả địa điểm bảo đảm thuận tiện, hợp lý tối đa cho hội họp, sinh hoạt chung hằng tháng. Cơ bản nhất vẫn là bảo đảm cho nhân dân và đảng viên phát huy được quyền làm chủ và cán bộ có thể phục vụ nhân dân tốt nhất. Đồng thời, phải quan tâm đổi mới phương thức và phong cách làm việc theo kịp với yêu cầu của việc tinh gọn tổ chức bộ máy, cải cách nền hành chính, nhất là đáp ứng yêu cầu của việc ứng dụng khoa học - công nghệ, chuyển đổi nền kinh tế số, xã hội số theo lộ trình của Chính phủ, hướng đến mục tiêu phục vụ người dân một cách tốt nhất.

Từ yêu cầu của thực tiễn cho thấy, giải pháp có hiệu quả trong giai đoạn hiện nay là để đông đảo quần chúng nhân dân tham gia giới thiệu bầu trưởng thôn, bản, tổ dân phố. Trên cơ sở dân tin, chi bộ sẽ lựa chọn trong số các trưởng thôn, bản, tổ dân phố xem ai đủ tiêu chuẩn, xứng đáng để giới thiệu nhân sự cho Đảng làm quy trình bầu bí thư chi bộ. Một khi dân đã tin, cán bộ sẽ phát huy tốt trách nhiệm. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân có “tai mắt” ở khắp mọi nơi, họ biết hết, biết tất cả mà có khi cán bộ chúng ta nhìn không thấy, nghĩ mãi chẳng ra./.