Lương tâm - Mệnh lệnh của trái tim

XDĐ - 1. Ngày 18-9-2022, anh Kh. đến Cửa hàng thuốc H.N, một Tổ hợp thương mại lớn, số nhà 116 phố N.K mua thuốc. Số thuốc mua là 4 loại, tổng tiền phải thanh toán là 1.727.000 đồng. Anh trả tiền cho cô bé bán thuốc và đem thuốc về. Cũng như mọi lần, về đến nhà, tỉ mẩn anh xem lại hóa đơn. Bất đồ thấy ngờ ngợ, anh liền lấy máy tính ra kiểm tra lại, thì giật nảy mình. Nhà thuốc tính nhầm rồi. Mà nhầm lẫn lại thiệt cho họ, tức là có lợi cho anh.

Cụ thể là thế nào? Cụ thể là ở loại thuốc Rydlor anh mua 60 viên với giá 2000đ/viên thì phải trả 120.000đ, vậy mà trong hóa đơn cô bán thuốc lại ghi nhầm chỉ có 12.000đ. Như vậy là anh tự dưng được lợi 108.000 đồng.

Câu chuyện anh Kh. bỗng nhiên được lợi 108.000 đồng lập tức loan ra cả nhà. Sau đây là ý kiến của mọi người:

- Hơn một trăm ngàn đồng. Muỗi! Giá 2 bát phở bò. Cuộc sống là một dòng chảy dạt dào sẽ cuốn đi vào quên lãng!

- Buôn bán thuốc là ngành kinh doanh lãi khủng. Họ chẳng để ý đến chuyện vặt ấy đâu. Mà giá như kiểm kê thấy họ cũng cho qua thôi.

- Trăm người bán, vạn người mua. Khách nhớ nhà hàng chứ nhà hàng nhớ gì đến người mua mà ngại,

- Mà việc gì anh phải băn khoăn nhỉ? Anh đâu có phải là người chủ động gây ra nhầm lẫn này. Anh chỉ là người ngẫu nhiên phát hiện ra sai sót của người ta thôi. Anh không có lỗi. Vô tư đi!

- Thời buổi này sẽ là làm trò cười cho thiên hạ, sẽ là một hành động hâm dở nếu anh đi đến nói cho cô bán thuốc biết là cô đã nhầm và trả lại cô số tiến 108.000 đồng.

2. Chuyện lao xao một thoáng rồi chìm vào dòng chảy thường ngày của cuộc sống. Cuộc sống hằng ngày có bao nhiêu sự kiện đang thu hút tâm trí ta. Hết dịch Covid-19 lại đến dịch cúm, tuy là căn bệnh lành tính nhưng hãy cảnh giác với biến thể của nó. Cuộc xung đột Nga - Ucraina vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Tân Tổng thống Mỹ quyết định tăng thuế nhập khẩu lên 46 phần trăm… Vậy mà chuyện nhỏ như cái mắt muỗi kia vẫn ám ảnh mãi trong anh. Rốt cuộc, bỏ qua tất cả những lời gàn quải dèm pha của mọi người, ngay chiều đó anh Kh. lẳng lặng một mình đội mưa, đạp xe hơn 5 ki-lô-mét đến cửa hàng dược phẩm nọ, gặp cô bé bán thuốc, trả lại cho cô số tiền cô đã tính nhầm. Thấy anh hành động vậy, có người hỏi vì sao, thì được anh đáp: Lương tâm tôi mách bảo và yêu cầu tôi phải hành động như vậy và vì thế tôi thấy lòng nhẹ nhõm và vui vẻ.

3. Lương tâm là gì và vì sao nó lại có ý nghĩa quyết định việc hành xử như vậy của con người? Tác giả Nguyên Văn Phi trong bài viết Lương tâm là gì, ở mục Luật Hoàng phi đăng trên mạng ngày 23-5-2022, sau một quá trình khảo sát lịch sử của vấn đề, viết:

Lương tâm có thể hiểu là loại ý thức đặc trưng - ý thức đạo đức, một cảm thức nội tại về cái đúng và cái sai. Và nó là ý thức có sức mạnh bắt buộc… Lương tâm là năng lực mang tính tự giác của con người tự giám sát bản thân, tự đề ra cho mình nghĩa vụ đạo đức phải hoàn thành, tự đánh giá hành vi của mình. Nói rộng ra, lương tâm là ý thức chủ quan của cá nhân về nghĩa vụ và trách nhiệm của mình đối với xã hội, được coi như là nghĩa vụ và trách nhiệm đối với bản thân.

4. Từ định nghĩa trên, ta hãy thử ứng dụng vào vài hiện tượng của đời sống:

a. Một em học sinh trên đường đi học tình cờ nhặt được một cái ví tiền. Em liền đem đến đồn công an gần đó, từ đó người ta tìm ra chủ nhân của ví tiền đánh rơi để trả lại cho họ. Phỏng vấn em học sinh, em đáp: Ví tiền không phải của em, nên tự nhiên là em buộc phải trả lại cho người mất ạ. Lương tâm là nội lực tự giám sát hành vi đúng - sai của mình và chi phối hành động của con người.

 b. Khoảng 17 giờ 30 chiều 28-2-2023, bé N.P.H (3 tuổi) ở tòa chung cư 60B Nguyễn Huy Tưởng bất ngờ tự bò ra ban công một căn hộ ở tầng 12A, trèo ra bên ngoài lan can. Sau đó, bé gái bám tay vào lan can, treo mình lơ lửng từ độ cao khoảng gần 30m. Nhiều người ở tòa nhà đối diện phát hiện đã hô hoán.

Anh Mạnh, người chở hàng thuê đang đỗ xe ở gần đấy thấy vậy liền xuống xe chạy ra xem. Ngó lên thấy một em gái nhỏ đang bám vào lan can trong trang thái lơ lửng sắp rơi xuống đất, anh liền nhảy qua tường bao, leo lên một cái mái tôn, đưa tay hứng đỡ, cứu được em khỏi cái chết cận kề. Qua các phương tiện truyền thông, nhiều người bày tỏ cảm phục, gửi quà, tiền tặng anh và gọi anh là siêu nhân anh hùng. Anh đáp: Tôi không phải là siêu nhân anh hùng. Trong tình huống ấy thì ai cũng sẽ hành động như tôi cả thôi. Vậy lương tâm là năng lực mang tính tự giác, tự đề ra cho mình nghĩa vụ đạo đức của con người.

c. Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình/ Tuổi 20 làm sao không tiếc/ Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì làm chi còn Tổ quốc (thơ Thanh Thảo). Đất nước có giặc, lớp lớp thanh niên lên đường ra chiến trường. Hàng triệu đảng viên cộng sản, anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống cho nền độc lập tự do của Tổ quốc. Lương tâm là tình yêu dành cho con người, cộng đồng, dân tộc, đất nước, là mệnh lệnh của trái tim, trái tim của con người, của người đảng viên.

d. Các chiến sĩ quân đội, công an ngày đêm không quản vất vả, hy sinh trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc, trật tự - an ninh xã hội và bình yên của nhân dân. Các chiến binh áo trắng không ngần ngại xông pha nơi tuyến đầu chống dịch Covid-19, chấp nhận cả hiểm nguy đến tính mệnh của mình. Lương tâm là ý thức chủ quan của con người, của người đảng viên về trách nhiệm và nghĩa vụ với xã hội.

e. Nhân chi sơ tính bản thiện. Hành động theo lương tâm thì con người có được sự hài lòng thư thái thanh thản. Ngược lại, hành động trái với lương tâm, như những tội phạm trong vụ đại án Việt Á, thừa cơ lúc dịch bệnh Covid-19 bùng phát đã cấu kết thổi giá Kít xét nghiệm. Hoặc đại án “Chuyến bay giải cứu”, lợi dụng lúc nước sôi lửa bỏng, kiếm tiền trên nỗi đau khổ của đồng bào là những hành vi không chỉ trái với luật pháp và luân thường đạo lý, mà còn là táng tận lương tâm, thì ngoài việc phải chịu sự trừng phạt của công lý, còn bị tòa án lương tâm xét xử, suốt đời bị căm ghét, phỉ nhổ, cô độc, ân hận trong khổ đau.

Lương tâm là hạt nhân của đạo đức. Là lá chắn ngăn cản con người tránh được những việc làm xấu xa, tội lỗi. Là kim chỉ nam chỉ dẫn con người đến với việc thiện, việc tốt lành. Là hương thơm của tâm hồn, là tinh hoa của nhân tính. Bồi bổ lương tâm bằng những ý niệm và việc làm tốt đẹp là trách nhiệm của mỗi người, trong đó có các đảng viên cộng sản.