Sáng cắp ô đi, chiều cắp ô về

XDĐ - 1- Sáng cắp ô đi, chiều cắp ô về. Câu thơ này ai cũng biết, thậm chí đã trở thành câu nói cửa miệng hằng ngày của nhiểu người, vốn xuất xứ 2 lần trong hai bài thơ viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt sau đây của nhà thơ Tú Xương:

Trời đất sinh ra chán vạn nghề/ Làm thầy làm thợ với làm thuê/ Đố ai mà được như ông nhỉ/ Sáng vác ô đi, tối vác về. (Tự ngụ)

Trời đất sinh ra chán vạn nghề/ Làm thầy, làm thợ, lại làm thuê/ Bác này mới thật thái vô tích/ Sáng vác ô đi, tối vác về! (Thái vô tích)

Tú Xương là một nhà thơ lớn của văn chương Việt thời cận đại. Thơ Tú Xương (Trần Tế Xương) thành công cả nghệ thuật trào phúng và trữ tình. Giáo sư Albert Smit người Anh cho rằng: “Tú Xương xứng đáng đứng vào hàng những nhà thơ trào phúng lớn của thế giới”. Nhà văn Nguyễn Công Hoan đánh giá: Tú Xương là bậc “Thần thơ thánh chữ”. Còn nhà thơ Xuân Diệu thì bình: “Ông nghè ông thám vô mây khói/ Đứng lại văn chương một Tú Tài”.

Sáng vác ô đi, tối vác về. Chỉ một câu thơ giản dị có 7 từ thôi, mà khắc họa tài tình làm sao cái hình ảnh một viên công chức của một thời. Cái hình ảnh của một kẻ làm công mẫn cán đến vô tình, nhàm chán, buồn tẻ, cơm chúa múa tối ngày, nước chảy bè trôi. Cùng với giọng điệu vừa giễu cợt chua chát vừa như bức biếm họa tự vẽ, câu thơ còn là tiếng cười nhạo chính kẻ trong cuộc, một con người sống mỏi mòn, lặp đi lặp lại, tự bằng lòng, an phận, không khát vọng, ao ước, thây kệ sự đời.

2 - Sáng vác ô đi, tối vác về. Đọc câu thơ cách đây hơn một thế kỷ bỗng thấy thật sự chạnh lòng. Cụ Tú dường như đã đứng trên tầm cao của tư duy nghệ thuật nhìn thấu đến chuyện của hôm nay. Cảnh xưa không lặp lại y sì thì bóng dáng nó đâu có còn xa lạ ở ngày hôm nay. Kể làm gì nữa cái cảnh buổi sáng đến cơ quan, việc đầu tiên là để cái cặp đó, pha một ấm trà và ít nhất cũng mất vài chục phút sa đà vào các câu chuyện tầm phào mà các ông quen gọi là chém gió, còn các bà, các chị thì gọi là buôn dưa lê. Một ngày dài lê thê, với nhịp điệu đủng đỉnh, sớm chẳng vừa, trưa chẳng vội, vì có gì mà phải vội phải lo, vì người nhiều việc ít, vì một khi đã có chân trong biên chế thì đã có đồng lương tuy còn eo hẹp nhưng cũng tạm đủ để sống suốt đời rồi.

Theo thống kê, số lao động công chức thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước ở nước ta hiện có tới 2,5 triệu người. Tính ra trên số người dân có 1 công chức - viên chức hưởng lương ngân sách thì bộ máy hành chính ở ta vào loại cao nhất trong khu vực. Nghĩa là còn rất cồng kềnh mà hiệu quả làm việc thì rất kém cỏi. Báo chí đã từng nêu, ở một xã nọ có 20 cựu thanh niên xung phong thời chống Mỹ, nhưng cũng có tổ chức Hội, có Chủ tịch và Phó Chủ tịch, Ủy viên thường trực. Chuyện phổ biến ở trong dân là để có một tờ giấy khai sinh, một giấy chứng nhận kết hôn, một giấy phép sửa chữa nhà cửa… cũng phải trải qua nhiều khâu đoạn hành chính, rườm rà đầy phiền nhiễu, tiêu cực. Còn những công to việc lớn, quan hệ đến quốc kế dân sinh, động đến các “cửa quan” thì những phiền hà gây ra từ chốn công quyền với các thói tệ cửa quyền, tham nhũng, quan liêu là những chuyện nói đi nói lại mãi rồi.

3 - Tại hội trường Quốc hội chiều 31-5-2023, đại biểu Vũ Thị Lưu Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội cho biết: Một sinh viên mới ra trường có mức lương khoảng hơn 3,4 triệu đồng/tháng. Mức lương trung bình công chức trên dưới 10 triệu đồng/tháng. Trong khi quy đổi thì mức lương công chức ở Thái Lan là 56,7 triệu đồng/tháng, Malaysia là 29 triệu đồng/tháng và Campuchia là 17 triệu đồng/tháng.

Có một thực tế là lương công chức ở ta không cao, nhưng không ít người coi trở thành một viên chức Nhà nước là mục tiêu tồn tại của mình. Hơn cả thời cụ Tú Xương, không ít người không chỉ là kéo lê một cuộc sống tự trào tiếu thân phận xoàng xĩnh của mình, mà tệ hại hơn còn tận dụng ngay cái vị trí công chức nhà nước thành một cơ hội để trục lợi cho riêng mình. Những khoản thu nhập ngoài luồng, từ phong bì, quà cáp nho nhỏ, đến các khoản lợi lộc bạc tỉ. Từ những đặc quyền nhỏ lẻ, tham nhũng trở thành một vấn nạn nghiêm trọng là thực cảnh hôm nay. Trên mạng xã hội, tài khoản Cuong Nguyen Van viết: Quan chức to nhưng cái cặp nhỏ; cái cặp nhỏ nhưng biệt thư to;... bổng lộc, chia chác tài sản công một cách hồn nhiên. Văn hóa phong bì đã thành thông lệ, thành văn hóa phong bì. Lồ lộ khắp hang cùng ngõ hẻm những biểu hiện của một nền hành chính Sáng vác ô đi, chiều vác ô về, với không ít “bổng lộc” cửa quyền.

4 - Cuộc cách mạng tinh giản bộ máy hành chính, hiện nay nếu tính riêng chỉ là bài toán về tổ chức thì lợi ích của nó cũng thật rõ ràng. Ngoài việc tiết kiệm chi phí có thể tính đếm được (mới tính sơ sơ, nhờ tinh giản đã có thể dư ra số tiền để sắp tới miễn học phí cho học sinh từ mẫu giáo đến trung học phổ thông công lập rồi đấy), thì chỉ riêng hoàn cảnh mới cũng tạo nên một động lực để loại trừ được nghịch cảnh nhiều kẻ vô công rồi nghề, lề mề, dựa dẫm, ký sinh, ăn bám… Cùng với tinh gọn là sự thay đổi về tư duy thì sẽ là một cuộc cách mạng thật sự, tạo nên bộ máy công quyền vừa trong sạch vừa có hiệu suất cao trong điều hành, phục vụ tốt hơn lợi ích của nhân dân và nhà nước.

Nhiều nước trên thế giới như Canada, Nhật Bản, Singapore đã tinh giản bộ máy hành chính thành công. Singapore là hình mẫu về tính minh bạch. Công chức được tuyển chọn qua kỳ thi khắt khe và hưởng lương cao, nhưng phải duy trì liêm chính tối đa. Ở Thụy Điển, công chức thường xuyên phải báo cáo công khai tài sản cá nhân và chịu sự giám sát của cả báo chí lẫn người dân. Ở các nước phát triển, lương công chức gắn với hiệu suất công việc. Mức lương được trả rất cao, nhưng nếu làm việc kém hiệu quả, họ sẽ bị đào thải ngay lập tức.

 Tất nhiên, một thay đổi lớn lao đến tận gốc rễ về tổ chức và tư duy bộ máy hành chinh không hề dễ dàng đơn giản. Nhưng đó chính là một tất yếu có tính quy luật nếu muốn phát triển. Chúng ta phải tự thay đổi để tiến kịp mọi người, nếu không muốn bị tụt lại phía sau. Dân giàu nước mạnh, mục tiêu của toàn Đảng, toàn dân ta. Nghĩ về ngày mai tươi sáng, với thành công của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy hành chính lần này, cùng với những cải cách tiếp theo, hy vọng rằng cái cảnh Sáng vác ô đi, chiều vác ô về sẽ chỉ còn là cái sinh cảnh để ngẫm ngợi phục tài văn chương Cụ Tú, để cười với nhau về một thời đã qua thôi./.